Op deze pagina worden een paar gebruikelijke elektrische schakelingen besproken. Ter beschrijving laten wij de schema’s zien met de symbolen die vaak gebruikt worden in de elektrotechniek. Je zal een soortgelijke tekening bijvoorbeeld op de verpakking van een lichtschakelaar terug kunnen vinden. Hieronder vind je een kort uitleg over hoe een of meerdere schakelaars gebruikt worden in een enkelpolige, een dubbelpolige, een wissel- of hotelschakeling of een kruisschakeling
Met de Franse schakeling (gevaarlijk! niet gebruiken!) geven we een voorbeeld hoe het niet moet. Hier wordt duidelijk, dat niet elke werkende oplossing veilig is.
Bij de serie- en parallelschakeling zijn geen schakelaars ingetekend, hier gaat het om het principe.
Enkelpolige schakeling
Enkelpolige schakelingen zijn de meest eenvoudige schakelingen komen vaak voor in het huis. Hierbij wordt de fasedraad geschakeld, dat wil zeggen de verbinding van de lamp aan de fasedraad wordt onderbroken door middel van de lichtschakelaar. Tussen de lichtschakelaar en de lamp wordt de fasedraad (bruin) de schakeldraad (zwart). De lamp is ook aan de nuldraad aangesloten. Een eenpolige schakelaar is voldoende, omdat alleen de fasedraad geschakeld wordt. De lamp is in uitgeschakelde toestand nog steeds aan nul verbonden, dat betekent dat bij een fout in de elektrische installatie, waardoor nul onder spanning komt te staan, ook spanning op de lamp zou kunnen staan.
Ga in een enkelpolige schakeling nooit de nuldraad schakelen! In dat geval is namelijk de lamp altijd aan de fasedraad aangesloten en staat dus altijd onder spanning, ook als de lamp niet brandt. Als je dan de gloeilamp verwisselt en de fitting aanraakt kom je onder spanning te staan!
Dubbelpolige schakeling
In dubbelpolige schakelingen worden zowel de fasedraad als ook de nuldraad geschakeld. Als de schakelaar in zijn uitstand staat, is het apparaat geheel van het elektriciteitsnet ontkoppeld, wat voor extra veiligheid buiten of in vochtige ruimtes zorgt. Omdat zowel de fasedraad als ook de nuldraad geschakeld worden, is een dubbelpolige schakelaar nodig. De blauwe nuldraad wordt niet door een zwarte schakeldraad vervangen.
De trekschakelaar voor de wasmachine in de badkamer is een voorbeeld voor een dubbelpolige schakelaar.
Wissel- of hotelschakeling
Bij deze schakelingen kan een lamp vanuit twee schakelaars aan- of uitgeschakeld worden. Twee mogelijkheden zijn in de afbeeldingen hieronder te zien. Voor beide schakelingen zijn twee driepolige schakelaars nodig.
De wisselschakeling wordt vaak toegepast bij trappen om het licht zowel van boven als ook van beneden te kunnen schakelen. Ook in de slaapkamer is het handig als het licht met een schakelaar bij de deur en een schakelaar aan het bed aan- of uitgedaan kan worden.
Wisselschakeling 1
Wisselschakeling 2
Franse schakeling
Een andere vorm van de wisselschakeling is de zogenaamde Franse schakeling. Deze schakeling is niet toegelaten, omdat deze levensgevaarlijk is: De lamp kan onder spanning staan zelfs als deze uitgeschakeld is. Op de tekening zijn beide aansluitingen van de lamp aan fase verbonden. De lamp zal niet branden omdat er geen spanningsverschil aan de lamp is. Maar er bestaat wel een spanningsverschil van 230 V tussen de lamp en aarde. Als jij de schroefdraad van de lampfitting van deze lamp aanraakt onderbreekt de aardlekschakelaar de stroomtoevoer (mits de groep met een aardlekschakelaar uitgerust is) of je krijgt op zijn minst een elektrische schok.
Wij laten deze variant zien om duidelijk te maken hoe het niet moet.
Kruisschakeling
De kruisschakeling bouwt voort op de wisselschakeling. Er wordt een zogenaamde kruisschakelaar toegevoegd aan de wisselschakeling, waardoor een lamp vanuit drie verschillende schakelaars aan- of uitgeschakeld kan worden. De kruisschakeling kan verder uitgebreid worden met aanvullende kruisschakelaars, zodat een lamp met vier, vijf of nog meer schakelaars geschakeld kan worden.
Een kruisschakelaar heeft vier aansluitingen. Intern zijn de aansluitingen paarsgewijs met elkaar verbonden. Het schakelen van de kruisschakelaar heeft een ‘partnerruil’ als gevolg. Zie ook de afbeeldingen voor het bedradingsschema.
Deze schakeling kan bijvoorbeeld handig zijn voor een trap die meer dan twee verdiepingen hoog is, of als je in een kamer de lamp van meer dan twee plekken wilt schakelen.
Serieschakeling
Bij serieschakelingen zijn lampen of apparatuur achter elkaar op dezelfde kabel aangesloten. Kenmerkend is, dat hier door alle lampen dezelfde stroom vloeit. Als er een schakelaar in de faseleiding geplaatst wordt, kan men met deze schakelaar alle drie lampen aan- of uitschakelen. Het grote nadeel is, dat als er een lamp kapot gaat, de stroomtoevoer onderbroken is en ook de andere lampen niet meer gaan branden, ongeacht de stand van de schakelaar. Om deze reden komt de serieschakeling niet vaak voor in een huishouden.
Voorbeelden van serieschakelingen zijn kerstboomverlichting en sommige halogeenverlichting-sets.
Parallelschakeling
Bij een parallelschakeling zitten de lampen aan aftakkingen van de stroomtoevoer. Kenmerkend is, dat hier alle lampen dezelfde spanning krijgen. Ook hier kunnen met een schakelaar alle lampen aan- of uitgeschakeld worden, mits deze schakelaar voor de aftakkingen van de fasedraad naar de lampen zit. Als hier een lamp kapot gaat, blijven de andere branden.
In principe zijn alle stopcontacten en lichtpunten die bij dezelfde groep horen parallel geschakeld.